Deense hoogleraar: 'Antidepressiva werken helemaal niet'

Huisartsen schrijven in Nederland 80 procent van alle antidepressiva voor. Dat zijn deels herhaalrecepten, maar huisartsen beslissen vaak ook zelf samen met de patiënt om met antidepressiva te beginnen. Volgens Gøtzsche zijn antidepressiva te ingewikkeld om over te laten aan huisartsen. 'Psychiaters hebben al moeite om symptomen van een depressie te onderscheiden van bijwerkingen van het medicijn. Laat staan huisartsen die maar tien minuten tijd hebben per patiënt en bovendien op de hoogte moeten zijn van zoveel meer medische zaken.'

Gøtzsche is niet de eerste de beste. Hij werkte zelf jarenlang als artsenverkoper en productmanager voor een farmaceutisch bedrijf en kent die wereld dus van binnenuit. Daarna koos hij voor een academische carrière, publiceerde in medische topbladen en werd mede-oprichter van de Noorse Cochrane Colaboration, een gezaghebbende scheidsrechter bij het keuren van medische studies.

De British Medical Association bekroonde Gøtzsches boek over dubieuze praktijken van farmaceutische bedrijven. Die overdrijven volgens Gøtzsche stelselmatig de voordelen van hun pillen en schuiven nadelen onder het tapijt. De werkwijze lijkt volgens Gøtzsche op dat van de georganiseerde misdaad, met artsen en wetenschappers op de loonlijst. Hoewel ook andere wetenschappers regelmatig kritiek hebben op de kwaliteit van medicijnstudies, schiet het taalgebruik van Gøtzsche hen regelmatig in het verkeerde keelgat. Zo zegt Aartjan Beekman, voormalig voorzitter van de Vereniging van Psychiaters, in artsenblad Medisch Contact: 'Hij stelt de integriteit van mij en mijn vakgenoten ter discussie. Dat alle psychiaters in dienst zijn van de industrie en geen oog voor hun patiënten hebben, dat is een ernstige en onterechte beschuldiging.'

Waarom deugen veel studies naar de effectiviteit van antidepressiva niet, volgens u?

'Om vele redenen, maar ik zal een voorbeeld geven. Antidepressiva hebben vaak duidelijke bijwerkingen, zoals een droge mond. Proefpersonen die in de controlegroep zitten en een placebo (neppil, red.) krijgen, wéten dus dat ze het echte medicijn niet gebruiken. Alleen dat al kan de resultaten behoorlijk vertekenen. Wat het beeld ook verstoort: studies waar antidepressiva slecht uit de bus komen, worden vaak helemaal niet gepubliceerd.

'Door met zulke factoren rekening te houden, ontdekte ik dat anti-depressiva helemaal niet werken. Terwijl er wel nadelen zijn: je raakt emotioneel verdoofd, je seksleven gaat eraan, je kunt er verslaafd aan raken en het risico op suïcide stijgt. Psychotherapie, een behandelmethode zonder medicatie, pakt beter uit. Eigenlijk is het zo simpel: vraag een kind of het een goed idee is om een pil te slikken die niks goeds voor je doet, maar wel het risico op zelfdoding vergroot. Duidelijker dan dat kan ik het niet zeggen.'

Een van de wetenschappers met wie u maandag in debat gaat, de Maastrichtse hoogleraar Jim van Os, vindt dat u 'op hoogstpersoonlijke en megalomane wijze claimt het het beste te weten voor alle patiënten, terwijl u zelf nog nooit een patiënt heeft behandeld'.

'Je hoeft zelf geen patiënten te behandelen om de effectiviteit van een geneesmiddel te beoordelen. Sterker nog: artsen krijgen vaak een vertekend beeld van de pillen, juist doordat zij die voorschrijven. Je geeft een patiënt een medicijn en hij knapt op. Dat heb ik goed gedaan, denkt de arts dan al snel.

'Terwijl het net zo goed het natuurlijke beloop van de ziekte kan zijn en de patiënt dus is opgeknapt ondanks het medicijn. Of: je haalt een patiënt van een medicijn af en de patiënt gaat zich slechter voelen. Dan is het verleidelijk om te concluderen dat het medicijn dus werkt, terwijl er ook sprake kan zijn van ontwenningsverschijnselen omdat de patiënt verslaafd was geraakt aan het medicijn. Trouwens: patiënten die dit lezen en die willen stoppen met hun medicatie, doe het nooit op eigen houtje, maar zoek daarvoor medische hulp.'

U reist nu al jaren de wereld rond om te waarschuwen voor de gevaren van medicatie. Heeft het effect?

'Dat vind ik moeilijk in te schatten. Vooruitgang zal hoe dan ook met kleine stapjes gaan. De farmaceutische industrie is zo machtig, het hele systeem zou op de schop moeten. Het allerbelangrijkste is dat we studies naar medicijnen niet meer aan die bedrijven zelf overlaten. Dat moeten onafhankelijke wetenschappers zelf gaan doen, met overheidsgeld. Het argument dat zoiets onbetaalbaar zou zijn, gaat er bij mij niet in. Weet je wat pas duur is: al die schadelijke medicijnen die we massaal slikken.'